کد مطلب:223207 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:192
بیابان میان فارس و خراسان
بیابان میان فارس و خراسان
جغرافیدانان قدیم از منطقه ای به نام «اقلیم هفدهم» كه منطقه ای میان فارس و خراسان است نام می برند كه زمانی متعلق به هیچ كدام از ولایتها نبوده و در توصیف این منطقه و راههای ناامن و خطرناك آن اطلاعات ارزنده ای ارائه می دهند. حدود این منطقه از جانب مشرق، مكران و بخشی از سیستان و مغرب آن منتهی به قومس، ری، قم و كاشان بوده و از جانب شمال به بخشی از سرزمین خراسان، قسمتی از سیستان و از جانب جنوب، به كرمان و فارس و قسمتی از اصفهان منتهی می شده است.
( إشكال العالم، ص 155؛ جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ص 345. )
اصطخری و جیهانی از جغرافیدانان قرن چهارم هجری می نویسند: این بیابان از بیابانهای سرزمینهای اسلامی جدا است و برخلاف بیابانها و بادیه های نجد، تهامه، حجاز و یمن كه اعراب در آن جا خانه و كاشانه دارند و مردمان در آن جا زندگی می كنند، كسی در این بیابان زندگی نمی كند و مردمان آنها كم و دزدان و راهزنان آن بسیار است.
( مسالك الممالك، ص 184؛ إشكال العالم، ص 155. )
جیهانی سبب این وضعیت را چنین می داند كه این بیابان به یك مملكت تعلق ندارد به همین دلیل راه دارانی كه امنیّت را در این منطقه برقرار كنند وجود ندارند. وی می افزاید اگر دزدی از یك مملكت بیاید و دزدی كند و به مملكت دیگری برود در امان است. این بیابان «مفازه» سخت بی علف و هیزم توصیف شده به طوری كه كسی نمی تواند به آن جا برود و آن را بپیماید، مگر شتر و چهارپایان باری، آن هم در راهی مشخص و تعیین شده، زیرا در آن جا آب یافت نمی شود، مگر در راهی كه متداول است و اگر كسی از آن راهها عبور نكند و یا گم شود هلاك می شود.
( إشكال العالم، ص صلی الله علیه واله - 155؛ مسالك الممالك، ص 158؛ صورة الأرض، ص 142. )
دزدان در این بیابان دارای پناهگاهی هستند كه آن را كركس كوه نامند. این كوه چندان بزرگ نیست، اما دارای صخره های برنده ای است كه وسعت آن حدود دو فرسنگ است. در آن جا آبی است كه آن را «آب یده» می خوانند ولی در درّه های ( مسالك الممالك، ص 185. )
آن آبها اندك است. رفتن بالای این كوه دشوار است و اگر كسی در آن پنهان شود او را نمی توان یافت. در این بیابان دهكده هایی وجود دارد و در حوالی كرمان بر راه سیستان شهری به نام سنیج قرار دارد. به گفته جیهانی، از جاهایی كه بر كنار این بیابان است و نزدیك آبادانی است و یا بعضی به آبادانی پیوسته، در سمت فارس و اصفهان، نایین، یزد، «ونده» و اردستان می باشد و از جانب كرمان خبیص و راور ( مسالك الممالك، ص 158. )
و نرماشیر و از جانب فارس و اصفهان و قم و كاشان، خوار و سمنان و دامغان و بسطام و از جانب خراسان قهستان و تون و طبس و كریت و قاین.
( إشكال العالم، ص صلی الله علیه واله 15؛ صورة الأرض، ص 143؛ احسن التقاسیم، ص 488؛ معجم البلدان، 4/علیه السلام 14؛ جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ص علیه السلام 34. )
اشپولر به نقل از ابن خردادبه و ابن حوقل از جاده بزرگ فرعی كه به جاده شاهی منتهی می شده در قرن أوّل هجری نام می برد و می نویسد: این جاده بزرگ فرعی از شیراز و از طریق یزد به نیشابور منتهی می شد، امّا بزودی به واسطه افزایش دسته های غارتگران در كویر بزرگ بین یزد و طبس غیرقابل استفاده شد، زیرا راهزنان نه فقط گروگان گیری می كردند، بلكه مردان مسافر را نیز به نحو فجیعی به قتل می رساندند.
( تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی 4/2 - 3صلی الله علیه واله 2. ن.ك. به: اطلس تاریخی ایران، نقشه 8، 9. )